Κριτική βιβλίου
MAN THE HUNTED: PRIMATES, PREDATORS, AND HUMAN EVOLUTION.
By Donna Hart and Robert W. Sussman.
New York: Westview Press. 2005. 312 pp.
ISBN 0-8133-3936-7. $27.50 (paper):
Η κριτική δημοσιεύτηκε στο AMERICAN JOURNAL OF PHYSICAL ANTHROPOLOGY 132:000–000 (2007)
Η επίδραση του κυνηγιού στη συμπεριφορά και κοινωνικότητα των πρωτευόντων θηλαστικών έχει προκαλέσει σημαντική αντιπαράθεση μεταξύ των ανθρωπολόγων, η οποία τροφοδοτήθηκε κυρίως από την ελλείψη ικανοποιητικών εμπειρικών δεδομένων. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες οι οποίες επικεντρώνονται στους θηρευτές, αντί στο θήραμα, επιβεβαίωσαν ότι για ορισμένα πρωτεύοντα η θηρευτική δραστηριότητα αποτελεί σημαντική πηγή θνησιμότητας. Επιπρόσθετα, νέες πειραματικές προσεγγίσεις επέτρεψαν στους ερευνητές του πεδίου να χειραγωγήσουν τον αντιλαμβανόμενο κίνδυνο θήρευσης και να εξετάσουν λεπτομερώς τη συμπεριφορά αντίδρασης σε αυτόν το κίνδυνο. Φαινομενικά το βιβλίο των Hart και Sussman αποτελεί μία επίκαιρη συνεισφορά η οποία υποτίθεται ότι συνοψίζει για το ευρύ κοινό την επιρροή της θηρευτικής δραστηριότητας σττην εξέλιξη των πρωτευόντων, και ειδικότερα του ανθρώπου. Δυστυχώς, αυτός ο ελκυστικός πρόλογος φθίνει ραγδαία σε ανακυκλούμενη κριτική του ‘‘Ανθρώπου Κυνηγού’’ η οποία αποτελματώνεται στην απλοϊκή διχοτόμηση των ειδών σε θηρευτές και θηράματα επιδεικτικά αγνοώντας παντελώς τη σύγχρονη ανθρωπολογική βιβλιογραφία σχετικά με το κυνήγι και την κατανάλωση κρέατος.
Ένα και μοναδικό ερώτημα κυριαρχεί στο βιβλίο των Hart και Sussman: ''Ήταν οι πρώτοι άνθρωποι ατρόμητοι κυνηγοί ή έντρομα θηράματα;''(σελ. 5). Και από νωρίς οι συγγραφείς επενδύουν την απάντηση με σοβαρή ηθική υπόσταση. Θεωρώντας τον άνθρωπο ως απόγονο θηρευτών προερχόμενο από τον ''καταπιεστικό πίθηκο δολοφόνο'' (σελ. xv), ισχυρίζονται, πως αναπόφευκτα οδηγούμεθα στην πεποίθηση ότι οι ''άνθρωποι είναι επιρρεπείς σφαγιαστές δολοφόνοι εκ φύσεως''(σελ. xviii) και ότι η βία είναι αναπόφευκτη. Η θεώριση του ανθρώπου ως θήραμα, από την άλλη πλευρά, είναι ηθικά αποδεκτή, διότι υπογραμμίζει τα κοινωνικά μας ένστικτα και υπαινίσεται πως ''είμαστε μεταξύ των πολυάριθμων ειδών που έπρεπε να είναι επιφυλακτικά, έπρεπε να εξαρτώνται από άλλα μέλη της ομάδας, έπρεπε να σημαίνουν συναγερμό, και έπρεπε το πάρουν απόφαση πως είναι απλώς ένα γρανάζι στον περίπλοκο κύκλο της Ζωής'' (σελ. xvi). ''Ας παραιτηθούμε απ' την αποδοχή της κίβδηλης κληρονομιάς μας ως Άνθρωπος ο Κυνηγός,'' προτρέπουν,''ως άλλοθι για να αρχίσουμε πολέμους, να βασανίσουμε άλλους, και να κατακαύσουμε τη γη'' (σελ. xviii). Με τα πόδια σταθερά φυτεμένα στη νατουραλιστική πλάνη τους, οι συγγραφείς προχωρούν στην παρουσίαση αποδεικτικών στοιχείων από τα ζώντα πρωτεύοντα και από τ' απολιθώματα πως οι πρόγονοί μας συχνά αποτελούσαν γεύματα για πολλούς και διάφορους θηρευτές και συνεπώς ένα είδος θηράματος. Τα στοιχεία τους περιλαμβάνουν έναν πλήρη κατάλογο από τη θήρευση ανθρώπων και πρωτεύοντων θηλαστικών από λιοντάρια, τίγρεις, αρκούδες, ύαινες, λύκους, πύθωνες, κροκόδειλους, καρχαρίες, δράκους Komodo, αετούς, όπως επίσης αφθονία από ανέκδοτα των λαϊκών μέσων μαζικής ενημέρωσης για τα πάντα από τις θηριωδίες αρπακτικών σε Αφρικανούς μαθητές ως την αρπαγή Αμερικανών ποδηλατών από λιοντάρια του βουνού. Ενίοτε αυτή η άσκηση παράγει συναρπαστικά μαργαριτάρια, όπως η συζήτηση του γιατί ο Ευρωπαϊκός λύκος θηρεύει ανθρώπους, ενώ ο λύκος της Βορείου Αμερικής όχι. Οι συγγραφείς είναι πολύ εκλεπτισμένοι ώστε να αποδώσουν τα φρικιαστικά αυτά επεισόδια με το ύφος των φυλλάδων που συνήθως τα φιλοξενούν, οπότε το συνολικό αποτέλεσμα είναι αλλόκοτα μονότονο:
Δάσκαλος πολτοποιήθηκε από κροκόδείλο; Δέστε. Βοσκός πέθανε από ασφυξία μετά την επίθεση πίθωνα; Δέστε.
Ανεξάρτητα από τη συμπάθειά που τρέφει κάποιος στη γενική προσέγγιση των Hart και Sussman, τελικά αυτή μπορεί να αποδειχθεί περιττή όσον αφορά το υποκείμενο ερώτημα του ποιές είναι οι πιθανές επιρροές της θήρας στην ανθρώπινη εξελικτική ψυχολογία. Διότι ανεξάρτητα αν ο αυστραλοπίθηκος και οι άμεσοι απόγονοί του ήταν κυνηγοί ή θηράματα, ακόμη και οι Hart και Sussman παραδέχονται πως υπάρχουν άφθονες ενδείξεις της κυνηγετικής δραστηριότητας σε απολιθώματα ηλικίας 400.000 χρόνων . Και αν τα 50.000 χρόνια είναι επαρκής χρόνος για ένα νέο είδος να εξελιχθεί, τότε σίγουρα τα 400.000 έτη αποτελούν επαρκή χρόνο ώστε η φυσική επιλογή να διαμορφώσει νέες ψυχολογικές και γνωστικες προσαρμογές στο ανθρώπινο γένος. Ποιες μπορεί να είναι αυτές και ο βαθμός στον οποίο επηρεάστηκαν από το τον τρόπο ζωής του κυνηγού και τροφοσυλλέκτη αποτελεί το επίκεντρο πολλών τρεχουσών ερευνών.
Αλλά ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται για τα θέματα αυτά θα βρεί μικρό ενδιαφέρον σε αυτή την έκδοση. Και αυτοί που αναζητούν μια ιστορική προσέγγιση στον ''Άνθρωπο Κυνηγό'' θα ανακαλύψουν μία απείρως πιο εξειδικευμένη και ενδιαφέρουσα πηγή στο εξαιρετικό βιβλίο του Matt Cartmill A view to a death in the morning.
MARTIN MULLER Ν.
Τμήμα Ανθρωπολογίας
Πανεπιστήμιο της Βοστώνης
Βοστώνη, Μασαχουσέτη