Η περίπτωση του ιρλανδικού λαγού
Βλέποντάς τους να τρέχουν εδώ και 'κει σε μεγάλους αριθμούς είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η μακροπρόθεσμη επιβίωση του είδους θα μπορούσε να είναι υπό απειλή. Αυτό θα αποτελούσε μια θλιβερή μοίρα, γιατί ο ιρλανδικός λαγός είναι μοναδικός, ένας μέγας επιζών, καθώς και ένα από τα λίγα θηλαστικά της Ιρλανδίας που δεν εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια της εποχής των παγετώνων.
Σήμερα όμως ο ιρλανδικός λαγός δέχεται επίθεση σε όλα τα μέτωπα. Ακριβώς όπως ο κόκκινος σκίουρος έχει εκδιωχθεί από τον προερχόμενο από τη Β. Αμερική γκρίζο, η Νέμεση του ιρλανδικού λαγού θα μπορούσε να είναι ένας αλλοδαπός εισβολέας - ο ευρωπαϊκός καφέ ξάδελφός του, που εισήχθη για πρώτη φορά το 1848, και είναι γνωστό ότι αναπαράγεται με τους ντόπιους. Ερευνητές του Queen's University Belfast εκφράζουν το φόβο τους για το μέλλον των ενδημικών ειδών της Ιρλανδίας, που είναι τουλάχιστον 28.000, και ενδεχομένως 60.000, ετών.
Υπό απειλή βρίσκεται ο ιρλανδικός λαγός από τον ευρωπαϊκό ξάδελφό του. Φωτογραφία: Carl Morrow/Alamy
Επιπλέον, ο αφανισμός του ιρλανδικού λαγού από τη Β. Ιρλανδία πιθανόν επιταχύνεται από τις αποφάσεις καλοπροαίρετων πολιτικών. Πρόσφατα η Συνέλευση της Β. Ιρλανδίας απαγόρευσε τις κυνοδρομίες, το άθλημα στο οποίο λαγοί κυνηγούνται, και μερικές φορές σκοτώνονται, από λαγωνικά. Λίγοι αμφιβάλλουν για την αγαθή πρόθεση, αλλά ο ζωολόγος Δρ Neil Reid, ο οποίος έχει μελετήσει επτά χρόνια την οικολογία του ιρλανδικού λαγού, εκτιμά πως πρόκειται για εσφαλμένη κίνηση.
Ο Reid διαπίστωσε ότι οι ιρλανδικοί λαγοί φαίνεται να ευδοκιμούν πολύ περισσότερο σε περιοχές που διαχειρίζεται το Irish Coursing Club (ICC) από ό,τι σε ανάλογες περιοχές. "Οι τοποθεσίες του ICC διαχειρίζονται ευνοϊκά για τους λαγούς - οι αλεπούδες σκοτώνονται και απαγορεύονται άλλες μορφές θήρας», λέει. "Ο βιότοπος συντηρείται ώστε να είναι ιδιαίτερα ευνοϊκός - για παράδειγμα, στους λαγούς αρέσουν τα χωράφια με βούρλα όπου μπορούν να καλυφθούν."
"Συλλαμβάνονται από το φυσικό περιβάλλον, τους παρέχεται αντιπαρασιτική αγωγή, λαμβάνουν μέρος στις κυνοδρομίες, και στη συνέχεια απελευθερώνονται και πάλι. Οι κυνοδρομίες θεωρούνται αιμοβόρο άθλημα στο οποίο τα ζώα πεθαίνουν, και όντως πεθαίνουν - αλλά μόνο περίπου τέσσερα στα 100. Η απαγόρευση δε βασίστηκε στο διάλογο για τη διατήρηση του είδους, αλλά στην αντίληψη περί ευζωίας των ζώων."
Ο συνάδελφός του Reid, ο καθηγητής Ian Μοντγκόμερι, επικεφαλής βιολογικών επιστημών στο Queen, πιστεύει επίσης πως η απόφαση της Συνέλευσης θα μπορούσε να γυρίσει μπούμερανγκ. "Χωρίς νόμιμες, καλά οργανωμένες και ρυθμισμένες κυνοδρομίες, ένα μεγάλο μέρος του κόστους της συντήρησης θα επιβαρύνει αποκλειστικά στην κυβέρνηση», λέει. Ο Reid συγκρίνει την κατάσταση με τα καταφύγια θηραμάτων στην Αφρική, όπου οι ελέφαντες κυνηγούνται νόμιμα στα πλαίσια διαχείρισης των πληθυσμών. «Υπό την προϋπόθεση ότι τα πράγματα ρυθμίζονται, η άγρια ζωή ωφελείται, γιατί από τη στιγμή που η άγρια ζωή αρχίζει να παράγει κέρδος, είναι ασφαλής."
Ένας λόγος για την εισαγωγή του Ευρωπαϊκού λαγού στην Ιρλανδία ήταν να προσθέσει ποικιλία στις κυνοδρομίες. Αλλά σύντομα έγινε προφανής μια αξιοσημείωτη διαφορά: σε αντίθεση με τον ιρλανδικό λαγό, ο παρείσακτος δεν τρέχει σε ευθεία γραμμή, και έτσι δεν έχει χρησιμότητα για το άθλημα.
Ο Reid μόλις ολοκλήρωσε μια συνολική αναθεώρηση των μελετών που επικεντρώνονται στις επιπτώσεις του ευρωπαϊκού καφέ λαγού στα αυτόχθονα είδη λαγών παγκοσμίως. Στην Ιρλανδία, όπου τα δύο μάχονται ήδη για την τροφή και την επικράτεια, το αουτσάιντερ έχει εμφανιστεί σε μέρη όπου σύμφωνα με τα αρχεία δεν απελευθερώθηκε ποτέ. «Δεν γνωρίζουμε εάν έχουν εξαπλωθεί ή εισήχθησαν χωρίς να καταγραφούν», λέει.
Ο ευρωπαϊκός καφέ είναι «πιο ψηλός και λεπτοκαμωμένος" από τον ιρλανδικό, με μακρύτερα αυτιά, και αμμώδης στο χρώμα σε αντίθεση με τους καφεκόκκινους ιθαγενείς. Ενώ ο ιρλανδικός λαγός διαφέρει σημαντικά από τον πλησιέστερο συγγενή του, τον ορεινό λαγό, λόγω της προτίμησής του στις πεδινές περιοχές, προδίδει την γενετική ομοιότητα από την ανάπτυξη άσπρων μπαλωμάτων κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Ο Reid έχει δει ευρωπαϊκούς καφέ και ιρλανδικούς λαγούς να πυγμαχούν στη φύση, μια τελετουργία προς αναζήτηση συντρόφου που κομίζει άσχημα νέα για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση του τελευταίου. "Τα υβρίδια παράγουν απογόνους που αναπαράγονται με τον καφέ λαγό - δεν έχουν την τάση να επιστρέψουν στον ιρλανδικό λαγό», λέει ο Reid. "Μετά από πολλές γενιές, θα γεννιούνται μόνο καφέ λαγοί."
Οι ορεινοί λαγοί έχουν σχεδόν εξαφανιστεί σε τμήματα της Σουηδίας χάρη στον παρείσακτο ευρωπαϊκό. Εξοβελίστηκαν στο όριο της χιονοκάλυψης βρίσκοντας ασφάλεια στην απομόνωση. Ωστόσο, στην Ιρλανδία δεν υπάρχει μεγάλο υψόμετρο ώστε να αποτελέσει καταφύγιο.
Οι εμπειρογνώμονες της Διεθνούς Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), της παγκόσμιας αρχής όσον αφορά τα απειλούμενα είδη, εμφανίζονται τόσο προβληματισμένοι, ώστε μελετούν δραστικά μέτρα εναντίον του ευρωπαϊκού λαγού. «Μιλάμε για μια δοκιμαστική σφαγή που θα μπορούσε, εάν είναι εφικτό, να οδηγήσει σε μια στρατηγική εξάλειψης», λέει ο Reid.
Αυτό μπορεί να φαντάζει δραματικό, όταν κατά την τελευταία εθνική έρευνα για τον ιρλανδικό λαγό, πριν τέσσερα χρόνια, ο πληθυσμός υπολογίζεται σε περίπου 650.000, ενώ η πιο πρόσφατη εκτίμηση για τον ευρωπαϊκό, το 2005, ήταν μόλις 2.000, κυρίως στην καρδιά της Βόρειας Ιρλανδίας. Αλλά ο Reid έχει πλήρη επίγνωση των γεγονότων στη Σουηδία · όπως επίσης για το τι έχει συμβεί στον κόκκινο σκίουρο της Ιρλανδίας, ο οποίος υποσκελίστηκε από τον γκρι μετά την απελευθέρωση μόλις 13 ατόμων του τελευταίου πριν από 100 χρόνια στο Castle Forbes, Co Longford. "Αν πρόκειται να δράσουμε εναντίον του ευρωπαϊκού λαγού, τώρα είναι η ώρα», λέει.
Οι τελευταίες εργασίες του Reid χρηματοδοτήθηκαν από τη Northern Ireland Environment Agency, και είναι πρόθυμος να κάνει ακόμη περισσότερα. «Υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν γύρω από τη διαχείριση της γης. Οι ιρλανδική λαγοί χρειάζονται ψηλή βλάστηση, όπως καλάμια, για κάλυψη και γιατάκιασμα. Μπορούν, ωστόσο, να ξεγελαστούν και να θεωρήσουν το χόρτο των αγρών ενσίρωσης ως καλό σημείο για τον τοκετό."
Στην πραγματικότητα, οι αγρότες που εξασκούν ενσίρωση θα μπορούσαν, εν αγνοία τους, να είναι άλλος ένας εχθρός. Το χόρτο συνήθως κουρεύεται στα τέλη της άνοιξης και στις αρχές του καλοκαιριού, όταν τα λαγουδάκια γεννιούνται. Ο Reid υποψιάζεται ότι ορισμένοι χάνονται από τα μηχανήματα, προκαλώντας τη μείωση των τοπικών πληθυσμών.
Μια απλή αλλαγή της γεωργικής πρακτικής θα μπορούσε να είναι η απάντηση. Αν οι γεωργοί ξεκινάν το κούρεμα από το κέντρο του χωραφιού προς τις άκρες, οι νέοι λαγοί πιθανά θα είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα διαφυγής. «Δεν έχουμε ακόμη απόδειξη ότι οι υπάρχουσες μέθοδοι συγκομιδής (κούρεμα από τα άκρα προς το κέντρο) προκαλούν μείωση του αριθμού - πρόκειται για υπόθεση - χρειάζεται περισσότερη μελέτη πάνω σε αυτό το θέμα."
Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, τα αεροδρόμια, παρά τις εκτάσεις του ασφαλτοτάπητα και το ουρλιαχτό των αεροπλάνων, προσφέρουν ιδανικό βιότοπο. "Στο γρασίδι τους δεν χρησιμοποιούνται ζιζανιοκτόνα και κόβεται αργότερα από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις», λέει ο Reid. «Αυτό δίνει στα λαγουδάκια χρόνο να ξεφύγουν.
"Πιθανότατα επιβιώνουν πιο εύκολα - κάποτε στο Δουβλίνο, βρήκα πέντε να κάθονται γύρω από το αυτοκίνητο μου στο πάρκινγκ. Δείχνουν πιο κοινωνικοί απ' τον ευρωπαϊκό λαγό και μένουν ατάραχοι στις ανθρώπινες δραστηριότητες."